Ένα αφιέρωμα στον Frank Zappa
Γράφει ο Χρήστος Βγενόπουλος
Κάπου εκεί ψηλά στον ουρανό, ο αστεροειδής 3834 Zappafrank κάνει το ταξίδι του μέσα στο σύμπαν.
Φυσικά το ουράνιο σώμα βαφτίστηκε έτσι από τους αστρονόμους, τιμής ένεκεν στον μεγάλο Frank Zappa o οποίος γεννήθηκε στις 21 Δεκεμβρίου του 1940.
Το ίδιο είχαν τη χαρά και την τιμή να πράξουν και άλλοι επιστήμονες στις μικρότερες ή μεγαλύτερες ανακαλύψεις που έχουν κάνει. Και όλο και σε κάποιο δρόμο κάποιας πόλης στον κόσμο μπορεί κανείς να συναντήσει μία προτομή του και να φωτογραφηθεί δίπλα σε αυτήν.
Όταν κάποιος εκπρόσωπος της ηλεκτροδοτούμενης μουσικής καταφέρνει να γίνει προτομή πλάι σε μεγάλους καλλιτέχνες και ήρωες της εκάστοτε χώρας σε όλο τον κόσμο, τότε κατά κάποιο τρόπο θεωρείται και αυτός ήρωας.
Ας πούμε μερικά λόγια για τον μεγάλο καλλιτέχνη και έπειτα θα ρίξουμε μια ματιά σε μερικά από τα διαμάντια που μας πρόσφερε με την μεγάλη δισκογραφία του.
Κατ’ αρχάς, όταν μιλάμε για τον Frank Zappa, μιλάμε για έναν υπερπαραγωγικό καλλιτέχνη, ο οποίος στην 27χρονη καριέρα του κυκλοφόρησε 62 studio και live albums, ωθώντας τη μουσική στα άκρα.
Πέρα από αυτά ασχολήθηκε με την παραγωγή φιλμ και βίντεο κλιπ, στα οποία χρησιμοποίησε διάφορες τεχνικές όπως η stop-motion (της υπομονής).
Θεματική και περιεχόμενο των τραγουδιών του υπήρξε η κοινωνική κριτική.
Το ύφος του διακατεχόταν από σαρδόνια αίσθηση του χιούμορ. Μέσα από τους στίχους του καυτηρίασε το κοινωνικοπολιτικό σύστημα και το Αμερικανικό Όνειρο, χτυπώντας κατά πρόσωπο τον καταναλωτισμό, την αγάπη για φτηνιάρικα σπορ και τα υποδεέστερα σεξουαλικά ένστικτα.
Σφυροκόπησε ανελέητα τις παρηκμασμένες αξίες της παραδοσιακής Αμερικής, την οργανωμένη θρησκεία, την πολιτική, αλλά ταυτόχρονα δεν δίστασε να επιτεθεί στις τάσεις της εποχής όπως το αντιδραστικό κίνημα των χίπις ή τους Beatles.
Όσο για τη μουσική, εδώ είναι που έχουμε το απόλυτο ηχητικό όργιο. Παρωχημένα blues, jazz, fusion, funk, rock, doo-wop, prog, ηλεκτρονική, κλασσική και avant-garde μουσική μπλέκονται μεταξύ τους με χαρακτηριστική απλότητα για να πλαισιώσουν τους αιχμηρούς του στίχους.
Παρτιτούρες παντού, πολυπλοκότητα που κρεμάει σαγόνια, ανελέητα, γλοιώδη και ατελείωτα κιθαριστικά σόλο (πολύ υποτιμημένος κιθαρίστας κατά τον γράφοντα) ωθούν τους μουσικούς στα άκρα κάτω από τις διαταγές του μαέστρου Frank Zappa.
Και η αλήθεια είναι ότι ο δαιμόνιος Frank Zappa ξεκοκάλιζε τους μουσικούς του για να πραγματοποιηθεί το όραμά του. Όμως πέρα από την πολυσχιδή μουσική που μας άφησε σαν κληρονομιά με αυτό το ξεκοκάλισμα, ο άνθρωπος ανέδειξε και πολλά ταλέντα.
Steve Vai, Adrian Belew (Talking Heads, King Crimson, Nine Inch Nails), Terry Bozzio, Vinnie Colaiuta, Chad Wackerman είναι μόνο μερικοί μουσικοί που έβγαλε στην πιάτσα.
Ο Frank Zappa, όμως, πέρα από το έργο του, έπαιρνε θέσεις για το κοινωνικό γίγνεσθαι και με πιο άμεσους τρόπους. Έτσι στα ’80s επιτίθεται στις θείτσες συζύγους πολιτικών οι οποίες είχαν φτιάξει επιτροπή λογοκρισίας των καλλιτεχνών και καταθέτει εναντίον τους.
Στέκεται ενάντια στους δημοσιογράφους της ροκ απαξιώνοντας το έργο τους, και αρνείται ότι είναι ροκ, καθότι δεν θεωρεί τη ροκ σοβαρή μουσική.
Συντηρητικός, φιλελεύθερος, καπιταλιστής και αντικομμουνιστής, ωστόσο επιτίθεται σφοδρά στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα για τις πρακτικές του, καθότι ανεξάρτητος και δημοκρατικός.
Κάθετα αντίθετος στη χρήση ναρκωτικών, αλλά δεν παραλείπει να συγκρίνει την «War on Drugs» με την ποτοαπαγόρευση πίσω στα ’20s.
Επίμονος, όταν το 1965 μπαίνει για 10 μέρες στην ψειρού (κατηγορούμενος για πορνογραφία επειδή ηχογράφησε ήχους που παραπέμπουν σε σεξ για τις ανάγκες του πάρτι κάποιου φετιχιστή αστυνομικού), και ενώ είναι μέσα, του καίνε το σύγχρονο στούντιο που με κόπο είχε φτιάξει. Με το που βγαίνει συνεχίζει κανονικά το έργο του.
Λίγα χρόνια μετά καίγεται στο φεστιβάλ του Μοντρέ o πανάκριβος εξοπλισμός του, και σε επόμενο live πέφτει από τη σκηνή, τραυματίζεται σοβαρά και η φωνή του «ξεκουρδίζεται» κατά τρεις τόνους.
Όμως δεν τα παρατά! Άκαμπτος και απόλυτος δεν διστάζει να τα σπάσει με συνεργάτες για καλλιτεχνικές-οικονομικές διαφορές ενώ έρχεται σε δριμεία σύγκρουση και με τις δισκογραφικές και τα επιχειρηματικά θέλω τους, γίνεται ανεξάρτητος και έχει πλέον πλέον από τα τέλη του ’70 πλήρη ελευθερία διαχείρισης του έργου του.
Πείτε μου τώρα εσείς, θα τον θεωρούσατε ήρωα ή όχι;
Ας επικεντρωθούμε όμως στη μουσική. Το έργο του Zappa όπως ξέρουμε είναι δαιδαλώδες, ωστόσο 6 δίσκοι θεωρώ ότι ξεχωρίζουν και αξίζουν περαιτέρω αναφοράς.
1. Hot Rats (1969)
Ο δίσκος που καθιέρωσε τον Frank Zappa και για πολλούς ο καλύτερός του.
Περιέχει 6 κομμάτια από τα οποία τα 5 είναι ορχηστρικά.
Ο δίσκος δεν υποβάλλει τον ακροατή στα μουσικά τερτίπια που εμφανίζονται σε επόμενες κυκλοφορίες, και προσφέρει ξεκούραστη και αεράτη ακρόαση σε όποιον ξεκινάει την ενασχόλησή του με το έργο του θείου Frank. Φυσικά οι ενορχηστρώσεις είναι πλούσιες σε όργανα, ενώ κυριαρχούν τα μεγάλα σε διάρκεια κιθαριστικά σόλο.
Ξεχωρίζουν τα ‘Peaches en Regalia’, ένα modern-jazz fusion στανταράκι και από τα πιο γνωστά του Frank Zappa και το ‘Willie the Pimp’, μια rockιά με τον Captain Beefheart στα φωνητικά, την χαρακτηριστική εισαγωγή με βιολί και το ατελείωτο “βρώμικο” σόλο στην κιθάρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι αν και μπορεί κάποιος να νομίζει ότι έχουν χρησιμοποιηθεί πολλοί μουσικοί για την παραγωγή του δίσκου, χρησιμοποιήθηκαν πολύ λίγοι.
Οι νέες τότε τεχνολογίες του στούντιο επέτρεπαν στους μουσικούς να ηχογραφούν νέα μουσικά μέρη πάνω σε προηγούμενα (overdubs) και ο μαέστρος Zappa, μεταξύ άλλων πειραματισμών, επέλεξε την παραπάνω διαδικασία ηχογράφησης του δίσκου.
2. Over-Nite Sensation (1973)
Ίσως το πιο χαρακτηριστικό δείγμα δουλειάς Frank Zappa μουσικά και στιχουργικά.
Δίσκος με χιουμοριστική θεματολογία και διάθεση. Κριτικάρεται η τηλεόραση, μαθαίνουμε την ιστορία μιας γυναίκας που ο άντρας της δεν της δίνει οργασμό (και τελικά την βρίσκει με το να τον βλέπει να κάνει σεξ με την αδερφή της) και για κάποιον τύπο που πάει στη Montana να καλλιεργήσει οδοντικό νήμα…
Μουσικά βλέπουμε επιρροές από rock, jazz και pop της εποχής, ενώ τα κιθαριστικά σόλο παραπέμπουν σε hard rock ακόμα και heavy metal.
Ο Frank Zappa επέλεξε για backup φωνητικά τις The Ikettes (βλ. Tina Turner), και ο Ike Turner όταν τους επισκέφτηκε στο στούντιο, αναρωτήθηκε «Τι σκ@τ@ είναι αυτά;»…
Όλος ο δίσκος είναι ισάξιος, αλλά αν έπρεπε να ξεχωρίσω δύο τραγούδια θα επέλεγα το ‘Μοntana’ (σαφής η επιρροή του στους Dream Theater) και το ‘Zombie Woof’ για το διαολεμένο κιθαριστικό σόλο του.
3. Apostrophe (1974)
Στην ουσία αυτός ο δίσκος ηχογραφήθηκε μαζί με τον προαναφερθέντα, οπότε λίγο πολύ μοιράζονται παρόμοια θεματολογία αν και μουσικά υπάρχουν διαφορές.
Ίσως αυτός να είναι κάπως πιο moody και cool βασιζόμενος πιο πολύ στα blues. Επίσης χρησιμοποιούνται κατά κόρον διάφορα ηχητικά εφέ, κλιμακώνοντας την ευχάριστη ατμόσφαιρα.
Στο ‘Uncle Remus’ o Frank Zappa κάνει σαφή τα αισθήματά του για τη φυλετική δυσαρμονία, ενώ κατά τα άλλα οι στίχοι είναι αλλόκοτοι και σκοτεινοί.
Ξεχωρίζουν τα ‘Don’t Eat the Yellow Snow’ με το ασυνήθιστο μέτρο και την αεράτη ατμόσφαιρα, ‘Cosmic Dembris’ με την jazz rock blues rock ενορχήστρωση και τις αιχμηρές κιθάρες του, το ομώνυμο που είναι ένα rock jam κιθάρας- μπάσου-ντραμς με guest star τον πολύ Jack Bruce (Cream) και τέλος το ‘Stinkfoot’, ένα αργό στοιχειωτικό ηλεκτρισμένο blues κομμάτι για το «βρωμερό πόδι σου που πληγώνει τη μύτη μου».
4. One Size Fits All (1975)
Πιο συμφωνικός, δύσκολος και σύνθετος δίσκος από τους προαναφερθέντες, κάνει βουτιά στις περίπλοκες prog rock, jazz-fusion και κλασσικές ενορχηστρώσεις και ανοίγματα στην ηλεκτρονική μουσική, όπως φανερώνει η έντονη χρήση synthesizers.
Η ιδιοσυγκρασία του Frank Zappa κυριαρχεί. Για τους λάτρες της περιπετειώδους μουσικής, είναι μουσική πανδαισία και αριστούργημα. Στους μη αντέχοντες τα μουσικά τερτίπια δε, ίσως φανεί κάπως κουραστικός και φλύαρος.
Ξεχωρίζει ξεκάθαρα το ‘Inca Roads’, από τα πιο εκτιμημένα κομμάτια του Frank Zappa, με το οποίο διακωμωδείται η θεματολογία, η τάση για μεγαλομανία και επίδειξη από τα prog μεγαθήρια της εποχής.
Η μπάλα χάνεται και βρίσκεται συνεχώς ανάμεσα στις αλλεπάλληλες αλλαγές ρυθμών, στα jazz fusion περάσματα, στα διαστημικά σόλο των synth, ενώ το σόλο της κιθάρας είναι γλυκό, ανατριχιαστικό και όπως καταλαβαίνετε από τα αγαπημένα του γράφοντος.
Άλλα highlights είναι το ‘Po-jama People’ με την αιχμηρή, βρώμικη σολάρα στην κιθάρα και το οργιώδες rhythm section να την απογειώνει, και τέλος τα ‘Sofa no1’ και ‘Sofa no2’, όπου παραδίδονται μαθήματα αρμονίας με τον Frank Zappa να έχει εντυπωσιαστεί με τους Γερμανούς ύστερα από tour στο Deutschland, και να τραγουδάει στα Γερμανικά!
Μουσική πανδαισία!
5. Sheik Yerbouti (1979)
Ο Frank Zappa έχει μόλις ξεμπλέξει από τις δισκογραφικές που του έκαναν τη ζωή δύσκολη και με δική του ταμπέλα πλέον έχει ελευθερία να κάνει ότι θέλει. Αυτό αντικατοπτρίζεται στο ‘Sheik Yerbouti’, το οποίο και είναι και το πιο επιτυχημένο εμπορικά του ιδιοφυούς καλλιτέχνη.
Η διακωμώδηση καταστάσεων είναι πλέον πιο έντονη από ποτέ, στα όρια της προσβολής, όπως ο ίδιος ο Zappa δήλωσε για να δικαιολογήσει την επιτυχία του δίσκου.
Παρωδίες και γελοιοποίηση τραγουδιών άλλων καλλιτεχνών (o Bob Dylan είχε την τιμητική του), κωμικές περιγραφές σεξ, αναφορές σε μισογύνηδες νεαρούς που καταλήγουν να διερωτώνται για τη σεξουαλικότητά τους, σάτιρα πάνω στο φτηνό χορευτικό ρεύμα που κυριαρχούσε και διακωμώδηση εβραϊκών στερεοτύπων είναι μερικοί από τους τομείς ενασχόλησης του Zappa εδώ.
Η μουσική είναι εύπεπτη και μέσα στο κέφι, οι μελωδίες πιασάρικες, η ατμόσφαιρα διασκεδαστική, οι ερμηνείες ξεκαρδιστικές, ο ρυθμός στα ύψη (πολύ έντονο το live feeling), χωρίς να λείπουν cult ορχηστρικές στιγμές με πολύ ιδιότυπα κιθαριστικά σόλο.
Οι επιρροές από punk και disco είναι εμφανέστατες και χρησιμοποιούνται κωμικά.
Ένας δίσκος που με απλά και μεστά κομμάτια χτύπησε στο ψαχνό την καθημερινότητα της Αμερικής που έμπαινε σιγά-σιγά στα μίζερα ’80s.
Ξεχωρίζουν τα ‘Bobby Brown’, ‘Dancing Fool’, ‘Broken Hearts Are for Assholes’ και ‘Jewish Princess’.
6. Joe’s Garage (1979)
Εδώ λοιπόν έχουμε να κάνουμε με μία κωμική όπερα που χωρίζεται σε τρεις πράξεις. Θέμα του Frank Zappa μια δυστοπική κοινωνία η κυβέρνηση της οποίας θέλει να ξεκάνει τη μουσική.
Ο πρωταγωνιστής, Joe, είναι ένας τυπικός νεαρός που έχει μια garage μπάντα, συνάπτει ανεπιτυχείς ερωτικές σχέσεις με κορίτσια, δίνει όλα του τα λεφτά στην οργανωμένη θρησκεία που δεξί της χέρι είναι η κυβέρνηση, έρχεται σε σεξουαλική επαφή με συσκευές, και τελικά καταλήγει στη φυλακή.
Όταν τελικά βγαίνει από αυτήν, η μουσική πλέον είναι παράνομη και ο πρωταγωνιστής μας κυλάει στην τρέλα. Σατιρίζεται η καθολική εκκλησία, η Σαϊεντολογία, οι groupies, η σεξουαλική επανάσταση, ενώ διάχυτες είναι και οι αναφορές στο σεξ (πάντα κωμικά). Μουσικά η μπάντα οργιάζει.
Η παραγωγή για άλλη μια φορά δημιουργεί live αίσθημα και τα πιο απλά κομμάτια εναλλάσσονται ομαλά με τα πιο σύνθετα (κάποιες συνθέσεις απορώ πώς κατάφεραν να τις παίξουν..).
Rock, hard rock, jazz fusion, progressive, doo wop, pop και reggae επιρροές είναι η συνταγή της επιτυχίας, και οι μουσικοί παίζουν εξωγήινα, ενώ ηχητικά εφέ και εξωτικά όργανα δίνουν άλλον αέρα στην συγκεκριμένη κυκλοφορία.
Τα σόλο στην κιθάρα προέρχονται από random live εμφανίσεις, χρησιμοποιούνται στον δίσκο με εντελώς διαφορετικές ενορχηστρώσεις (xenochrony) και χαίρουν της υψηλής εκτίμησης των κριτικών.
Τέλος, για τους ντράμερς που έφτασαν ως εδώ την ανάγνωση, αυτός ο δίσκος είναι χρυσωρυχείο, καθώς θεωρείται στις κορυφαίες performances στα ντραμς, με τον Vinnie Colaiuta να δέχεται τα εύσημα.
Ίσως ένα μείον του δίσκου να είναι η μεγάλη διάρκεια και η ιδιοσυγκρασία του Frank Zappa η οποία σίγουρα δημιουργεί ένα εκκεντρικό αποτέλεσμα.
Καλή ακρόαση!
Δείτε επίσης:
10 αποφθέγματα του φιλόσοφου Frank Zappa
